Θεσσαλονίκη: τα φαντάσματα χαμογελούν
17/03/2012
της Άννας Δαμιανίδη
Κατέβασε, λέει, ο Μπουτάρης στο
Δημοτικό Συμβούλιο Θεσσαλονίκης την πρόταση να γραφτούν στους δρόμους
της πόλης και τα ονόματα που είχαν επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κι έγινε
χαμός. Για να αισθάνονται σαν στο σπίτι τους οι Τούρκοι τουρίστες, ήταν
το σκεπτικό του, όπως αισθάνονται οι Έλληνες όταν πάνε στην
Κωνσταντινούπολη.
Δεν ξέρω αν θα τα καταφέρει ο δήμαρχος. Μπορεί ν’ αρχίσει με τις
ταμπέλες στα μνημεία, που λείπουν τραγικά. Πηγαίνεις ας πούμε στο Τζαμί
των Ντονμέδων και δεν υπάρχει ούτε μια ταμπέλα, ούτε ένα φυλλάδιο, ούτε
μια επιγραφή που να εξηγεί τι ήταν αυτό το κτίριο, ποιοι το έκτισαν,
ποιοι ήταν οι Ντονμέδες, τι έχουν απογίνει. ‘Αρχαιολογικό Μουσείο’
γράφει επάνω από την πύλη, στα ελληνικά, οπότε σκέφτεται κανείς ότι το
ελληνικό κράτος όταν έκανε μουσείο αποφάσισε να το χτίσει σε στυλ
αναγεννησιακού τζαμιού. Υπάρχει και μια πινακίδα της Τροχαίας στην
αρτηρία λίγο πιο κάτω, η οποία γράφει «Γενί Τζαμι», αν την πετύχεις
μένεις με τη σύγχυση, ποιο είναι το τζαμί, γιατί είναι μουσείο, και
γιατί το μουσείο δεν έχει μέσα αρχαία αλλά μοιάζει το ίδιο κάπως αρχαίο…
Πώς να πληροφορηθεί κανείς ότι υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη οπαδοί του
Σαμπεθάι Ζέβι, μουσουλμάνοι εβραϊκής προέλευσης, που έφτιαξαν αυτό το
τζαμί τον 19ο αιώνα με ιταλό αρχιτέκτονα, γι αυτό έχει και το άστρο του
Δαβίδ επάνω; Δεν έχει ελπίδα να τα μάθει όλ’ αυτά όταν επισκέπτεται αυτό
το πανέμορφο και παράξενο κτίριο.
Έμενα στη γειτονιά αυτή όταν πρωτοπήγα στη Θεσσαλονίκη, το 1971.
Βεβαίως επισκέφτηκα το Μουσείο, θαύμασα τα αρχαία που είχε τότε εκεί,
αλλά δεν κατάλαβα τι ρόλο έπαιζε το τζαμί. Δεν έμαθα παρά πολύ αργότερα
ότι τα παλιά εκείνα σπίτια που γκρεμίζονταν τόσο βιαστικά εκεί γύρω
ανήκαν κάποτε στους εβραίους που οι ναζί εξολόθρευσαν στην Κατοχή. Δεν
ήξερα τι κάστρο ήταν ο Λευκός Πύργος, τι κτίριο ήταν το σινεμά Αλκαζάρ,
τι βρισκόταν πριν τριάντα χρόνια στην Πανεπιστημιούπολη. Δεν είχα ιδέα,
αν και με ενδιέφεραν πολύ όλ’ αυτά, και δεν μπόρεσα να μάθω τίποτε γιατί
δεν υπήρχε τίποτε να δεις, να διαβάσεις, να εντοπίσεις. Το παρελθόν της
πόλης έπρεπε να ξεχαστεί, αυτός ήταν ο κανόνας της εθνικιστικής
χούντας. Κανείς δεν μιλούσε λοιπόν για να έχει το κεφάλι του ήσυχο.
Το παράξενο όμως είναι ότι κι όταν η χούντα έπεσε, η ιστορία της
πόλης δεν αναστήθηκε. Λένε σήμερα πολλοί για τον αριστερό λόγο που έχει
κυριαρχήσει στην πολιτική και την καθημερινότητά μας, ξεχνάνε όμως και
κάτι άλλο που επίσης έχεις κυριαρχήσει, πολύ περισσότερο, από πολύ
παλιότερα, κι έχει βγάλει βαθύτερες ρίζες δυστυχώς: την εθνικιστική
σιωπή. Μια σιωπή που πέρσι ακόμα, όταν επισκέφτηκα ξανά τη Θεσσαλονίκη
μετά από χρόνια και πήγα να δω τα ανακαινισμένα πλέον οθωμανικά μνημεία
της, δεν είχε παρά ελάχιστα υποχωρήσει. Μόνο στο Μπέη χαμάμ μπόρεσα να
μπω και το φυλλάδιο ήταν στα Αγγλικά, το τελευταίο. Αναρωτιέμαι αν το
ανατύπωσαν. Το Αλατζά Ιμαρέτ, το Γενί Χαμάμ, το Πασά Χαμάμ, το Χαμζά
Μπέη Τζαμί κι ένα σωρό άλλα τρόμαξα να τα βρω, να τα εντοπίσω, και δεν
είχαν τίποτε επάνω, μερικά ούτε καν το όνομα. Κι ας δόθηκαν ένα σωρό
λεφτά για να ανακαινιστούν πριν λίγα χρόνια.
Προσωπικά, αν δεν είχα διαβάσει το βιβλίο του Μαζάουερ, «Θεσσαλονίκη,
πόλη των φαντασμάτων» θα είχα ακόμα μαύρα μεσάνυχτα. Είμαστε τυχεροί,
όσοι θελήσαμε να καταλάβουμε την πόλη αυτή, που βρέθηκε αυτός ο
ταλαντούχος ιστορικός να ασχοληθεί μαζί της. Αναμνηστική πλάκα στο
Πανεπιστήμιο δεν ξέρω αν έχει μπει. Η παρουσία των Εβραίων και των
Τούρκων θεωρείται ακόμα ντροπή που μολύνει την αγνή ελληνική συνέχεια
και κουκουλώνεται. Δεν έχουμε γλιτώσει από την τρομοκρατική –και
τρομακτική- σιωπή της ‘εθνικοφροσύνης’.
*Δείτε εδώ για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα μνημεία της Θεσσαλονίκης.
Σχόλια